دکتر غلامرضا رئیسی

بیماران زیادی در کلینیک طب فیزیکی دیده میشوند که با نگرانی از چسبندگی مهره مراجعه می کنند و از درمان آن با توجه به مادرزادی بودن نا امید میباشند دراین بحث میخواهیم در این مورد توضیحات بیشتری برای همکاران وبخصوص پزشکان خانواده بیان کنیم. مهره بینابینی یا آنچه بعنوان مهره اضافه یا کم بودن مهره به بیماران گفته میشود بصورت ساکرالیزاسیون آخرین مهره کمر یا لومباریزاسیون بالاترین مهره ساکروم بیان میشود. این پدیده درجامعه شایع است.

در بین 4 تا30درصد افراد ممکن است دیده شود بنابرین میتواند باعث نگرانی تعداد زیادی از چسبندگی مهرهمراجعه کنندگان به کلینیکهای مختلف باشد. اختلاف شکل میتواند بصورت بلند شدن زائده عرضی مهره مهره L5 تاچسبندگی کامل آن به ساکروم متغییرباشد. برعکس ممکن است S1 با درجات مختلفی ازساکروم جدا باشدمثلابا یک باند فیبری از بقیه ساکروم جدا باشد. یا اینکه مفاصل فاست که بخوبی ایجاد شده است داشته باشد.

یا یک دیسک کامل داشته باشد در حالی که بطور معمول یک دیسک کوچک بین S1,S2 وجود دارد. چسبندگی مهره کمری درتمام روشهای تصویر برداری کمر دیده میشود ولی بهترین روش برای دیدن آن نمای فرگوسن است. در این حالت نمای AP با 30 درجه سمت بالاگرفته میشود. در حال حاضر بهترین روش دیدن چسبندگی مهره CT اسکن است اما بعلت اشعه آن بصورت معمول ازسی تی اسکن برای بررسی چسبندگی مهره ا ستفاده نمی شود.

در ام آرای محل اتصال مهره پشتی به کمری ،پایین ترین مهره ای که دنده به آن متصل است و افتراق دنده با رشد کم نسبت به بلند بودن زائده عرضی مهره مشکل است. بنا برین تعیین چسبندگی مهره کمری وساکرال در ام آرای مشکل است.برای تعیین شماره مهره در ام آر آی، بهترین روش استفاده ازاسکنوگرام میباشد که تصویر ام آرای است که کلیه مهره هارا نشان میدهد اما همه مراکز ام آرای این امکان را ندارد. تعیین تعداد مهره ها وچسبندگی مهره پاییینی کمر بسیار مهم است .

زیرا مثلا در عمل جراحی کمر و یا تزریق در کنار عصب ممکن است اشتباه صورت پذیرد و یا یافته های معاینه بالینی و نوار عصب بیمار با ام آر آی بیمار منطبق نمی باشد . از طرف دیگرسندرم برلوتوتی ممکن است باعث کمردردشود درپست دیگری در موردسندرم برتولوتی توضیح خواهیم داد. در این حالت علایم میتواند بعلت مفصل غیر طبیعی ایجاد شده ، در گیری مفصل فاست سمت مقابل (در موارد یکطرفه) ناپایداری وتغیرات آرتروزی در یک سطح بالاترازمهره بینابینی وحتی فشار بر ریشه عصبی بعلت هیپرتروفی زائده عرضی ایجاد شود.

درمان هرکدام از حالات فوق متفاوت است که نیازمند روش دقیق تعیین تعداد مهره ها ووجود مهره ها بینابینی است. تشخیص چسبندگی مهره کمری بطور کلاسیک وجود مهره بینابینی در لومبوساکرال با نمای رادیوگرافی فرگوسن ولترال تشخیص داده می شود. نوع اول شامل دیسپلازی زائده عرضی یک طرفه (Ia)ویا دو طرفه (Ib)است که حداقل عرض عمودی آن19 میلیمترباشد. نوع دوم بصورت لومباریزاسیون یا ساکرالیزارسیون یک طرفه یا دو طرفه با یک زائده عرضی طویل که دارای مفصل دو قسمتی بین زائده عرضی وساکروم است.

نوع سوم چسبندگی مهره ای شامل ساکرالیزاسیون یا لومبارسیزاسیون یک طرفه یا دو طرفه باچسبندگی کامل استخوان به ساکروم است. نوع چهارم در یک سمت از نوع 2 ودر سمت دیگرنوع سوم دیده می شود . روشهای تقسیم بندی دیگری نیزوجود دارد روش شماره گذاری مهره ها نه تنها تعیین مهره بینابینی مهم است تعیین دقیق تعداد مهره ها نیز مهم می باشد گاهی بعلت اشتباه در شماره مهره ها عمل جراحی بیمار اشتباه صورت می گیردوجراح مجبور به عمل مجدد می گردد.

رادیوگرافیهای کامل ستون فقرات کمک می کند که از مهره c2 به پایین بتوان کل ستون فقرات راشمارش کرد. همچنین کمک می کند که دنده های هیپوپلاسیک از زوائد عرضی کمری افراق داد اما بندرت بیماران عکس تمام ستون فقرات را دارند. در مواردی که گرافی کمری وجود دارد در اکثر موارد میتوان تعداد مهره ها را مشخص نمود ولی گاهی افراق بین دنده هیپوپلاستیک از زایده عرضی مشکل است. گاهی مهره بینابینی در ناحیه توراکولومبار وجود دارد که شمارش مهره رادشوارمی سازد.

یک روش تعییین تعداد مهره ها گرفتن ام آرای از گردن به پایین است این حالت در بسیاری از موارد کمر درد انجام نمی شود. روش دیگرتعیین لیگامان ایلیولومبار است این لیگامان از زائده عرضی L5 به ستیغ ایلیاک می چسبد . لیگامان ایلیولومباردرT1وT2بصورت یک یا دو باندکه از زائده عرضی مهره L5 به قسمت پشتی وداخلی ستیغ ایلیاک می چسبد. در صورتی که در ناحیه توراکولومبارآنومالی داشته باشیم این نحوه شماره گذاری ارزش ندارد.