دکتر غلامرضا رئیسی

كليه ها بطور دائم در حال تصفيه خون مي باشند و آب و مواد اضافي را از خون جدا مي كنند. ماده ايجاد شده يعني ادرار از طريق حالب هر طرف به مثانه وارد مي شود.سپس ادرار در مثانه ذخيره مي شود تا زمان مناسب تخليه آن فرا برسد. بعد ادرار از پيشابراه به خارج ريخته مي شود.

مثانه دو وظيفه دارد. يكي نگهداري و ذخيره ادرار و ديگري خارج كردن آن است. ابتدا ادرار از كليه ها وارد مثانه شده و در آن ذخيره مي شود. با وارد شدن ادرار به مثانه, عضله آن كه عضله «منقبض كننده» نام دارد شل مي شود و اين حالت به مثانه اجازه می دهد ادرار را در خودش ذخيره كند. در حقيقت مثانه براي اينكه بتواند مقدار زيادي ادرار را در خود جاي دهد كشيده مي شود. اين خصوصيت همانطور كه در زير توضيح داده خواهد شد باعث مي شود كليه ها از آسيب مصون بمانند.

پس از جمع شدن ادرار شخص احساس دفع ادرار مي كند و با منقبض شدن عضله جدار مثانه, ادرار به خارج دفع مي شود. همزمان با منقبض شدن مثانه دريچه اي كه در نزديكي محل خروجي مثانه است و اسفنكتر نام دارد شل شده و به ادرار اجازه خروج مي دهد. اين اسفنكتر در ساير حالات ديگر منقبض است و اجازه خروج ادرار را نمي دهد. يعني باعث مي شود فرد بي اختياري ادراري نداشته باشد.

كنترل عصبي مثانه

اعصاب بدن حاوي فيبرهاي عصبي مي باشند كه پيامهاي مختلف را از مغز به اندامها و از اندامها به مغز منتقل مي كنند. اين اعصاب به دو دسته كلي اعصاب حسي وحركتي تقسيم مي شوند. اعصاب حسي پيامها را از محيط به مغز مي برند و اعصاب حركتي دستورات را از مغز به اندامها منتقل مي كنند. هر دو نوع اعصاب حسي و حركتي از نخاع عبور مي كنند. اعصاب مثانه نيز از همين دو نوع حسي و حركتي مي باشند كه از قسمتهاي انتهايي نخاع خارج مي شوند يا به نخاع وارد مي شوند.

به اين ناحيه كه در انتهاي نخاع واقع شده مخروط نخاعي گفته مي شود. اعصاب اين ناحيه علاوه بر مثانه، مقعد، اندامهاي جنسي و بخشي از پوست و عضلات اندام تحتاني را نيز عصب دهي مي كنند.

از آنجا كه آخرين رشته هاي عصبي كه در نخاع قرار دارند مسئول كار مثانه مي باشند بنابراين در افراد آسيب نخاعي در هر سطحي كه باشند، تقريباً در تمام موارد مثانه درگير مي شود. انتهاي نخاع در حد مهره هاي دوازدهم پشتي و اول كمري قرار دارد. در زير اين ناحيه كانال نخاعي حاوي رشته هاي عصبي خارج شده از نخاع است و خود نخاع ديگر در اين قسمت وجود ندارد. به اين رشته هاي عصبي «دم اسب» گفته ميشود. كنترل عصبي مثانه بسيار پيچيده است ولي در زير بطور ساده آن را توضيح مي دهيم.

وقتي مثانه از ادرار پر شد اعصاب حسي جدار آن كشيده شده و پيامهائي را به نخاع مي فرستند در نخاع اين پيامها اعصاب حركتي را فعال كرده و اين اعصاب به عضله مثانه دستور مي دهند كه منقبض شود و با انقباض عضله مثانه ادرار به بيرون ريخته مي شود. به اين پديده رفلكس مثانه گفته ميشود. در همين زمان مجراي خروجي مثانه بايد باز باشد بنابراين اعصاب مسئول دريچه خروجي مثانه دستور مي دهند كه اين دريچه شل شود. تمام اين مراحل بطور خودكار(رفلكسي) ايجاد مي شود و فكر كردن نقشي در آن ندارد. و اين روند همان روندي است كه در نوزادان باعث پر و خالي شدن مثانه مي گردد. اما همانطور كه كودك رشد مي كند مي تواند احساس پربودن مثانه را درك كند. اما قادر به كنترل ادرار نيست. پس از مدتي كه بزرگتر شد مي تواند انقباض مثانه را مهار كند و خود را به توالت برساند و در زمان لازم بطور ارادي مثانه اش را منقبض نمايد و ادرار كند. تغييراتي كه باعث رسيدن به اين مرحله مي شود به اين ترتيب است كه ابتدا فقط ارتباط بين اعصاب حسي و حركتي در نخاع وجود دارد ولي با بزرگتر شدن كودك پيامهاي حسي به بالا يعني به مغز رفته و كودك احساس پربودن مثانه را درك مي كند. با بزرگتر شدن كودك دستورات حركتي از مغز به مثانه رفته و مغز توانايي كنترل مثانه را پيدا مي كند. به اين ترتيب كه مي تواند جلوي خروج ادرار را تا رسيدن به توالت را بگيرد و يا دستور دهد كه مثانه قبل از آنكه كاملاً پر شود، تخليه گردد. پس بطور خلاصه مثانه تحت كنترل يك رفلكس ادراري است كه از قسمت انتهايي نخاع مثانه را كنترل مي نمايد. و از طرف ديگر اين رفلكس ادراري خود تحت تاثير مغز مي باشد. از آنجا كه اين رفلكس در پايين نخاع قرار گرفته لذا آسيب نخاع در هر سطحي تقريباً هميشه باعث اختلال در سيستم ادراري مي گردد. اما نوع اختلال بستگي به سطح آسيب داشته و در افراد مختلف متفاوت است.

درمانهای غیر جراحی بی اختیاری ادراری شامل ورزش و بیوفیدبک و مشکلات کف لگن در بیمارستان فیروزگر بخش طب فیزیکی و توانبخشی انجام می شود.