درد خیالی ( درد فانتوم )
یکی از مشکلات بیماران مبتلا به قطع عضو درد خیالی یا درد فانتوم است. بیمار در عضوی که قطع شده و وجود ندارد احساس درد می کند در اینجا به توضیح این نوع درد و انواع درمان آن می پردازیم. در حال حاضر آخرین روشها در بخش طب فیزیکی و توانبخشی بیمارستان فیروزگر برای درمان این بیماران انجام می شود.
تعریف :
درد خیالی ( درد فانتوم ) به درک حس دردناک در بخشی از بدن اشاره می شود که پس از برداشت جراحی یا آسیب به آن قسمت از بدن رخ می دهد و سابقه درد به این موارد بر می گردد.با این که به طور شایع بعد از قطع اندام رخ می دهد و شایع ترین علت آن می باشد ولی بعد از برداشت بخش های دیگر بدن توسط جراحی مثل سینه و رکتوم و آلت تناسلی و بیضه ، چشم ، دندان و زبان یا ضایعه سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هم دیده می شود.تشخیص افتراقی آن با درد قسنت باقیمانده عضو قطع شده است که درد در باقی مانده اندام متعاقب قطع اندام می باشد .حس دیگری بنام حس خیالی نیز داریم که حس کردن عضوی است که دیگر وجود خارجی ندارد این حس غیردردناک می باشد.
عوامل پیشرفت دهنده آن :
مکانیسم های
1- محیطی
2- نخاعی
3- مرکزی
4- روحی روانی
با این که درد خیالی بطور عمومی در ظرف چند روز اول بعد از قطع عضو رخ می دهد ولی می تواند چندین ماه یاچند سال طول بکشد تا ظاهر شود.شیوع آن بین 40 تا 80% گزارش شده است.درد خیالی در قطع مادرزادی و نبودن زودرس یک اندام در کودکان کمتر رخ می دهد.
وقوع درد خیالی به این عوامل ارتباط ندارد
1- سن در بزرگسالان
2- جنس
3- سطح یا سمت قطع
4- راست دست یا چپ دست بودن
5- علت قطع عضو
در چندین مورد گزارش شده که شیوع و شدت درد ثابت باقی می ماند ولی دفعات و مدت حملات درد در طول زمان کاهش می یابد. در صدی از بیماران یک کاهش شدت درد را تجربه می کنند.درد خیالی به ناتوانی دائمی در بیش از 40% افراد قطع عضو منجر می شود.درد خیالی که بیش از 6 ماه طول بکشد مشکلات جدیدی برای درمان ایجاد می کند ثابت شده که درد خیالی ارتباط قابل توجهی با درد باقی مانده اندام دارد. همین طور با این موارد مرتبط است :
1- فعالیت فیزیکی
2- شدت و طول مدت درد قبل از قطع
3- Input مهلک حین عمل
4- درد حاد پس از عمل جراحی
5- قطع دو طرفه
6- قطع اندام تحتانی
علایم
غالبا دردبلافاصله بعد از جراحی رخ می دهد.درد خیالی از لحاظ ماهیت ثابت نیست ولی تغیرات کیفیت آن در عرض سالها رخ می دهد.درد خیالی معمولا گذرا می باشد ولی بعضی از بیماران درد پایدار با دورهای تشدید را ذکر می کنند.طول مدت حملات بین ثانیه ها یا دقایق تا ساعتها یا روزها می باشد.درد خیالی معمولا در بخش های انتهایی اندام قطع شده و معمولا دردستهایا پاها محدود می شود.درد ممکن است به صورت گزگز، حالت نیشگون گرفتن،حالت فشاری، درد مبهم،سوزن سوزن شدن، حالت چاقو خوردن،تیر کشنده، درد ضربان دار دیده شود. در بعضی موارد دیده می شود که بیمار عضو قطع شده را در وضعیت خاصی قرار می دهد یا بیمار اسپاسم هایی را در اندام حس می کنند.شبیه کیفیت درد، شدت در بیماران از خفیف تا شدید متغیر می باشد .
عوامل شروع کننده یا بدتر کننده درد خیالی :
1- عوامل فیزیکی مثل آب و هوای بارانی،دفع مدفوع،سردی هوا، استفاده از پروتز،کاهش جریان خون ، ادرارکردن ،فشار به عضلات
7- عوامل روحی مثل توجه
8- محرکهای روحی مثل ضطراب، استرس
درد خیالی با تغییر وضعیت بهبود نمی یابد.
معاینه فیزیکی
گاهی بیماران می توانند نقاط خاص تشخیصی روی اندام باقی مانده داشته باشند که نقاط شروع کننده درد خیالی می باشد. به این ترتیب اندام باقی مانده باید از لحاظ هر گونه منشا درد یا نواحی دردناک که باعث آغاز درد می گردد بررسی شود. اندام باقی مانده باید از لحاظ این موارد ارزیابی شود :
1- نوروما ( کلافه عصبی در انتهای عصب قطع شده )
2- کیست
3- وجود بورس(کیسه هایی که بطور طبیعی بین عضلات یا عضله و استخوان وجود دارند و تورم آنها باعث ایجاد درد می شود.
4- زواید استخوانی
5- محلهای تحت فشار بیش از حد
فاکتورهای دیگری که باید بررسی شوند شامل :
1- اعضای مصنوعی که بخوبی با اندام تطابق ندارند
2- محرکهای مکانیکی
مشکلات موضعی مثل هرنیاسیون دیسک یا بیماری نخاعی ، می تواند درد نوروپاتیک در اندام مربوطه بدهد.یک ارزیابی دقیق فیزیکی با توجه ویژه به معاینات نورولوژیک شامل بررسی عضلانی اسکلتی، قدرت و دامنه حرکتی و تون عضله باید جهت ردکردن دردهای نوروپاتیک مرکزی یا محیطی انجام شود .
نوشته شده توسط دکتر مریم نظری دستیار تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی
تحت نظر دکتر غلامرضا رئیسی و دکترطناز احدی
آدرس مطب : 1
تلفن : 1 - 1
